Το κακόηθες μελάνωμα στο δέρμα παρουσιάζει ιδιαίτερο ιατρικό ενδιαφέρον λόγω των επιδημικών διαστάσεων που έχει λάβει σήμερα η επίπτωση του νοσήματος αλλά και λόγω της συσχέτισής του με συγκεκριμένους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ειδικά για τους Έλληνες λόγω της έντονης ηλιοφάνειας καθόλη τη διάρκεια του χρόνου και ιδιαίτερα το καλοκαίρι επιβάλλονται τόσο τα μέτρα προφύλαξης από τον ήλιο όσο και ο τακτικός έλεγχος των σπίλων μας.
Το κακόηθες μελάνωμα αποτελεί σήμερα γύρω στο 3% του συνόλου των καρκίνων στο ανθρώπινο σώμα. Το 30-40% των μελανωμάτων αναπτύσσονται σε έδαφος προϋπάρχοντος μελανοκυτταρικού σπίλου ενώ το υπόλοιπο ποσοστό αναπτύσσεται σε υγιές δέρμα χωρίς την παρουσία συνοδού ή προγενέστερης βλάβης.
Το πρώιμο, έγκαιρα διαγνωσμένο κακόηθες μελάνωμα συνήθως θεραπεύεται, το παραμελημένο όμως μελάνωμα είναι θανατηφόρο. Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης είναι καθοριστική για τη ζωή του ασθενούς.
Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση κακόηθες μελανώματος:
- Σπίλος, που τροποποιήθηκε σε ενήλικα-στα μικρά παιδιά κάτι τέτοιο δεν αξιολογείται αφού όσο μεγαλώνουν τόσο αλλάζουν και οι σπίλοι στο σώμα τους.
- Ατομικό ιστορικό κακοήθους μελανώματος ή ιστορικό μελανώματος σε συγγενή πρώτου βαθμού.
- Παρουσία κλινικά άτυπων ή δυσπλαστικών σπίλων.
- Μεγάλος αριθμός σπίλων (>50).
- Ο τύπος του δέρματος - φωτότυποι 1 και 2, δηλαδή άτομα με δέρμα, μάτια και μαλλιά ανοιχτού χρώματος, που δε μαυρίζουν και συνήθως καίγονται κατά την έκθεση στον ήλιο.
- Σοβαρά ηλιακά εγκαύματα ιδιαίτερα πριν την ηλικία των δεκαπέντε χρόνων.
- Ανοσοκαταστολή
- Μελαγχρωματική ξηροδερμία
- Γιγαντιαίοι, συγγενείς, μελανοκυτταρικοί σπίλοι –καταλαμβάνουν πάνω από το 5% της συνολικής έκτασης της επιφάνειας του δέρματος.
Όσο περισσότεροι από τους παραπάνω παράγοντες ισχύουν για ένα άτομο τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος να εμφανίσει κακόηθες μελάνωμα. Για το λόγο αυτό είναι πολύ σημαντική η ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σε πιθανές ύποπτες αλλαγές των μελαγχρωματικών βλαβών στο δέρμα. Συνιστάται, αρχικά, να εκπαιδεύεται ο ασθενής, να αυτοεξετάζεται περίπου ανά δύο μήνες-πρακτική απλή και ανέξοδη. Η εκπαίδευση θα πρέπει να γίνεται από δερματολόγο και να περιλαμβάνει ενδελεχή παρατήρηση του δέρματος από το κεφάλι έως τα πόδια. Θα πρέπει να εξετάζεται το τριχωτό της κεφαλής, η περιγεννητική χώρα, οι όνυχες, οι παλάμες τα πέλματα αλλά και οι πτυχές. Η αυτοεξέταση συνιστάται να πραγματοποιείται σε καλά φωτισμένο δωμάτιο με τη βοήθεια καθρέφτη ενώ είναι πολύ σημαντικό να απομνημονεύεται η εικόνα των δερματικών βλαβών. Υπάρχει ένας πολύ απλός μνημοτεχνικός κανόνας (μέθοδος ABCDEF) εξαιρετικά χρήσιμος για την έγκαιρη διάγνωση κακοήθους βλάβης. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή παρατηρούμε μήπως κάποιος μελαγχρωματικός σπίλος στο δέρμα μας εμφανίζει ασυμμετρία (asymmetry), ανώμαλα όρια (border), μεταβολές σε ότι αφορά στο χρώμα –χρωματική ανομοιογένεια (color), αύξηση της διαμέτρου του πάνω από 6-7 χιλιοστά(diameter), έγερση από το υπόλοιπο δέρμα (elevation), θετικό οικογενειακό ιστορικό για μελάνωμα (family).
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε πως αν και ο κανόνας ABCDEF διευκολύνει πολύ στην έγκαιρη αναγνώριση των κακοήθων μελανωμάτων, παρόλα αυτά δεν επαρκεί διαγνωστικά. Τα χαρακτηριστικά ABCDEF τα διαθέτουν και καλοήθεις μελαγχρωματικές βλάβες όπως οι δυσπλαστικοί σπίλοι, οι οποίοι αποτελούν δυναμικές βλάβες του δέρματος, που μπορεί σταδιακά να παρουσιάζουν μεγαλύτερη ή μικρότερη ατυπία. Συνήθως, έχουν διάμετρο > 5mm, είναι ελαφρώς υπεγερμένοι, έχουν χρωματική ανομοιογένεια, ανώμαλο σχήμα με ασαφή όρια ενώ συχνά περιβάλλονται από ερυθηματώδη άλω. Οι περισσότεροι παραμένουν σταθεροί ή υποστρέφουν κατά τη διάρκεια του χρόνου. Τυπικά συμπτώματα κακοήθειας αποτελούν η εξέλκωση, η αιμορραγία, ο κνησμός η ευαισθησία. Έτσι αν τυχόν παρατηρήσουμε κάποια αλλαγή σε μια ελιά στο σώμα μας θα πρέπει να επισκεφθούμε το ταχύτερο δυνατό τον δερματολόγο προκειμένου να πραγματοποιήσει κλινική εξέταση-δερματοσκόπηση. Αν κριθεί απαραίτητο θα γίνει χαρτογράφηση όλων των σπίλων που φέρουμε ή ακόμη και χειρουργική εξαίρεση της ύποπτης βλάβης.
Η δερματοσκόπηση αποτελεί μια χρήσιμη διαγνωστική μέθοδο, η οποία με τη χρήση κατάλληλου φακού, μεγενθύνει τις μικροσκοπικές λεπτομέρειες του δικτύου της μελαγχρωματικής βλάβης και επιτρέπει στον εξεταστή να διακρίνει απλά τις άτυπες από τις καλοήθεις μελανοκυτταρικές βλάβες. Η χαρτογράφηση των σπίλων αποτελεί εξεταστική μέθοδο κατά την οποία με τη βοήθεια φωτογραφικής μηχανής και ειδικού λογισμικού σε ηλεκτρονικό υπολογιστή γίνεται καταγραφή όλων των σπίλων καθώς επίσης και λεπτομερής εξέταση των υπόπτων για κακοήθεια σπίλων. Το πιο σημαντικό όμως είναι πως υπάρχει δυνατότητα αποθήκευσης της δερματοσκοπικής εικόνας έτσι ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθησή τους σε βάθος χρόνου.
Στο σημείο αυτό, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι τόσο η δερματοσκόπηση όσο και η χαρτογράφηση των βλαβών συνιστάται να πραγματοποιείται πριν ξεκινήσει η καλοκαιρινή περίοδος και η έκθεση στον ήλιο ή τρεις τέσσερις μήνες μετά το τέλος των διακοπών. Τότε, το δέρμα έχει επανέλθει πλήρως και οι όποιες μεταβολές μπορούν να είναι περισσότερο ευδιάκριτες. Σε περίπτωση τραυματισμού κάποιας μελαγχρωματικής βλάβης συνιστάται να προηγηθεί η επούλωση αυτής και στη συνέχεια να γίνει δερματοσκόπηση, ώστε να αποκλειστεί η περίπτωση κακοήθους εξαλλαγής. Ιδιαιτερότητες παρουσιάζει και η περίοδος της κύησης, λόγω της επίδρασης των ορμονών της εγκυμοσύνης και ιδιαίτερα αν συνδυάζεται με παρατεταμένη έκθεση της εγκύου στον ήλιο. Παρατηρούνται μεταβολές στις μελαγχρωματικές βλάβες, που φέρει, η εγκυμονούσα, οι οποίες τις περισσότερες φορές είναι φυσιολογικές και δεν εμπνέουν ανησυχία.
Τελειώνοντας, υπενθυμίζουμε την αναγκαιότητα προστασίας από την ηλιακή ακτινοβολία ιδιαίτερα τις μεσημβρινές ώρες τόσο με τη χρήση προστατευτικού ρουχισμού (καπέλο με φαρδύ γείσο, ρούχα με πυκνή ύφανση) όσο και με την εφαρμογή αντιηλιακών προϊόντων ευρέως φάσματος και υψηλού δείκτη προστασίας.